بهرام رحمانی
در قرن بیست و یکم و در عصر مدرنیسم و اوج سرمایه داری، هیچ دولت در جهان میثاق‌ها و قوانین جهان‌شمول بین‌المللی از جمله در رابطه با حقوق بشر، پناهندگان، زندانیان، اسرا، محیط زیست و غیره که پس از جنگ جهانی دوم به تصویب رسیدن را رعایت نمی‌کند.
برای نمونه، دولت آمریکا به تازه‌گی بمب‌های خوشه‌ای استفاده از آن‌ها ممنوع شده است به اوکراین داد. تحویل بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین که جو بایدن، رییس جمهوری آمریکا آن را تایید کرده، حتی با نارضایتی و مخالفت متحدان واشنگتن روبهرو شده است.
روز جمعه 17 تیر 1402- هفتم ژوئیه 2023، جو بایدن رییس جمهور آمریکا، ضمن «بسیار دشوار خواندن» تصمیم خود، تایید کرد که آمریکا بمب‌های خوشه‌ای در اختیار ارتش اوکراین خواهد گذاشت.
خبری که خیلی زود با مخالفت علنی بریتانیا روبهرو شد و هم‌زمان اسپانیا، کانادا و نیوزیلند هم گفتند که از قبل هم با این اقدام مخالفت کرده بودند.
بیش از 100 کشور جهان، معاهده منع استفاده از بمب‌های خوشه‌ای را امضاء کرده‌اند، چرا که این جنگ‌افزار می‌تواند جان غیرنظامیان را تهدید کند.
بمب‌های خوشه‌ای بعد از انفجار به صدها ترکش و بمب‌های کوچک‌تر تبدیل می‌شوند و به همین علت می‌تواند بدون تمایزگذاشتن میان نظامیان و غیرنظامیان، قربانی بگیرند.
هم‌زمان احتمال قابل‌توجه عمل نکردن این بمب‌ها و انفجار آن‌ها بعد از دوران جنگ که معمولا با قربانی شدن غیرنظامیان همراه است، موجب شده بسیاری از کشورهای جهان آن را از فهرست مهمات نظامی خود خارج کنند.
خبر تصویب ارسال این بمب‌ها به اوکراین را روز جمعه، جو بایدن در گفت‌و‌گو با شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان، تایید کرد و گفت که کاخ‌سفید در این باره با متحدان خود هم رایزنی کرده بوده است.
بایدن، تحویل این بمب‌ها را بخشی از بسته کمک تسلیحاتی 800 میلیون دلاری آمریکا به اوکراین دانست و گفت: «مدت زیادی زمان برد تا بتوانم خودم را راضی کنم که با این تصمیم موافقت کنم.» او در ادامه گفت علت نهایی برای موافقت او این بوده که مهمات ارتش اوکراین در حال اتمام است.
جیک سالیوان، مشاور عالی امنیت ملی کاخ‌سفید هم در واکنش به این خبر، ادعا کرد احتمال عمل نکردن بمب‌های خوشه‌ای که که به اوکراین داده شده در مقایسه با مشابه آن‌ها که ارتش روسیه استفاده می‌کند «بسیار کم‌تر» است.
این تصمیم آمریکا خیلی زود با مخالفت نهادهای حقوق بشری جهان چون عفو بینالملل روبهرو شد که می‌گویند بمب‌های خوشه‌ای «تهدید بسیار بزرگی برای جان غیرنظامیان حتی مدت‌ها پس از پایان جنگ» محسوب می‌شوند.
از روز شنبه ۸ ژوئیه، بعضی از نزدیک‌ترین متحدان آمریکا علنا در برابر این تصمیم موضع گرفته و با آن مخالفت کردند.
ریشی سوناک، نخست‌وزیر بریتانیا در واکنش به این اقدام آمریکا گفت که بریتانیا یکی از 123 کشوری است که با امضای معاهده منع استفاده از مهمات خوشه‌ای، استفاده از آن را ممنوع کرده و از دیگر کشورها هم دعوت می‌کند که چنین کنند.
کریس هیپکینز، نخست‌وزیر نیوزیلند هم گفته است که این سلاح «تفاوتی بین نظامیان و غیرنظامیان نمی‌گذارد و به‌طور بالقوه به افراد بی‌گناه آسیب زیادی وارد می‌کنند، و همچنین می‌توانند تاثیر طولانی‌مدتی داشته باشند.»
او گفت که نیوزیلند مخالفت خود در خصوص ارسال بمب‌های خوشه‌ای از سوی آمریکا به اوکراین را به اطلاع کاخ سفید رسانده است.
مارگاریتا روبلز، وزیر دفاع اسپانیا نیز به خبرنگاران گفت که کشورش «تعهدی محکم» برای عدم ارسال تسلیحات و بمب‌های خاصی به اوکراین دارد.
او گفت موضع اسپانیا «نه به بمب‌های خوشه‌ای و بله به دفاع مشروع از اوکراین» است و «ما معتقدیم که این دفاع مشروع نباید با بمب‌های خوشه‌ای انجام شود.»
دولت کانادا هم گفته است که نگران تاثیرات احتمالی بمب‌های خوشه‌ای که ممکن است تا سال‌ها منفجر نشوند، بر کودکان است.
در همین حال، آلمان که یکی از امضاء‌کنندگان معاهده منع استفاده از بمب‌های خوشه‌ای است، گفته است، اگرچه چنین تسلیحاتی را در اختیار اوکراین قرار نمی‌دهد، اما موضع آمریکا را درک می‌کند.
ایالات متحده آمریکا، اوکراین و روسیه به کنوانسیون منع استفاده از بمب‌های خوشه‌ای نپیوسته‌اند، در حالی که مسکو و کی‌یف در طول جنگ از بمب‌های خوشه‌ای استفاده کرده‌اند.
چه کشورهایی از بمب خوشه‌ای استفاده می‌کنند؟
روسیه و اوکراین، هردو از آغاز جنگ کرملین در فوریه 2022 از بمب‌های خوشه‌ای استفاده کرده‌اند.
هیچ یک از دو کشور پیمان ممنوعیت استفاده از بمب‌های خوشه‌ای را امضاء نکرده‌اند. آمریکا که عضو این پیمان نیست، سابقا از استفاده گسترده روسیه از بمب‌های خوشه‌ای انتقاد کرده بود.
بر اساس گزارش‌ها، نرخ عمل‌نکردن تسلیحات خوشه‌ای روسیه حدود 40 درصد است. یعنی 40 درصد از بمب‌های کوچکی که در بمب خوشه‌ای جاگرفته‌اند، بعد از پرتاب منفجر نمی‌شوند و به حالت بمبی قابل انفجار در محل باقی می‌مانند.
گفته میشود متوسط نرخ عمل‌نکردن بمب‌های خوشه‌ای 20 درصد است. پنتاگون مدعی است که بمب‌های خوشه‌ای آمریکا تنها سه درصد نرخ عمل‌نکردن دارند.
برخی منشورها و میثاق‌ها و قوانین جهان‌شمول بین‌المللی:
منشور ملل متحد
منشور ملل متحد، سند تاسیس سازمان ملل متحد است که در 24 اکتبر 1945 در پارلمان دولت‌های موسس این سازمان جهانی از جمله ایران به تصویب رسید.
معاهده بنیادین سازمانی بین‌المللی که برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، توسعه روابط دوستانه بین ملت‌ها، و ترویج پیشرفت اجتماعی، معیارهای بهتر زندگی، و حقوق بشر تدوین شد.
سازمان ملل متحد و منشور آن در بحبوحه جنگ جهانی دوم شکل گرفت. تا سال 1941، بیشتر اروپا و منطقه آسیا-اقیانوسیه زیر سلطه نیروهای محور به رهبری آلمان، ایتالیا، و ژاپن درآمده بودند. با این وجود، نیروهای متفقین مخالف، هدفی فراتر از پیروزی نظامی داشتند و برای چگونگی دست‌یابی به صلح پایدار و رفاه پس از جنگ برنامه‌ریزی می‌کردند.
در ژوئن همان سال نمایندگان متفقین از استرالیا، بلژیک، کانادا، چکسلواکی، فرانسه، یونان، لوگزامبورگ، هلند، زلاندنو، نروژ، لهستان، افریقای جنوبی، بریتانیا، و یوگوسلاوی در کاخ سنت جیمز لندن ملاقات کردند. آنان با نگاهی فراتر از درگیری‌های موجود اعلام کردند «تنها اساس واقعی صلح پایدار در مشارکت ارادی مردمان آزاد در جهانی است که در آن، فارغ از تهدید تجاوز، همه بتوانند از امنیت اقتصادی و اجتماعی بهره‌مند شوند. قصد ما این است که با هم و با دیگر مردمان آزاد، هم در جنگ و در صلح، برای نیل به این هدف همکاری کنیم.»
پس از دو ماه، فرانکلین دلانو روزولت، رییس جمهور وقت آمریکا که کشورش تا پایان سال وارد جنگ نشد و وینستون چرچیل، نخست وزیر بریتانیا، طی آن‌چه منشور آتلانتیک نامیده میشود، اصول مشترکی را بر مبنای امیدهایشان برای آینده‌ای بهتر، «تا هنگام بنیان‌گذاری نظام امنیت عمومی گسترده‌تر و دائمی»، اعلام کردند: عدم توسعه‌طلبی، سرزمینی یا در اشکال دیگر؛ عدم تغییرات سرزمینی برخلاف خواسته‌های مردم آن؛ حق خودگردانی و بازگرداندن آن به محرومان از این حق؛ دسترسی برابر تمام کشورها به تجارت و مواد خام؛ همکاری اقتصادی برای بهبود معیارهای کار، تعدیل اقتصادی و امنیت اجتماعی؛ اسکان امن همراه با آسودگی خیال از برقراری امنیت و فراهم بودن نیازها؛ تردد بدون مانع در دریاها؛ پایان دادن توسل به زور به وسیله تمامی کشورها، و خلع سلاح کشورهای مهاجم.
با تایید برنامه مشترک اهداف و اصول مندرج در منشور آتلانتیک، نمایندگان 26 نیروی متفق، اعلامیه ملل متحد را در ژانویه 1942 در واشنگتن، دی.سی. به امضا رساندند. آنان با اطمینان از تلاش مشترک «برای دفاع از زندگی، آزادی، استقلال و آزادی مذهبی، و برای پاسداری از حقوق بشر و عدالت در سرزمین‌های خود و سایر سرزمین‌ها» دولت‌هایشان را علیه ایجاد هرگونه آتش‌بس موقت یا صلح جداگانه ملزم و به استفاده از همه منابع در راه جنگ متعهد کردند. سایر کشورها به‌سرعت به این اعلامیه پیوستند.
اعلامیه چهار کشور در مورد امنیت عمومی، در اکتبر 1943 به وسیله وزرای امور خارجه ایالات متحده آمریکا، بريتانيا، اتحاد جماهیر شوروی، و سفیر چین در مسکو به امضاء رسید. این اعلامیه با پیش‌بینی آغاز کار یک نظام امنیت عمومی، «ضرورت تاسیس سازمانی بین‌المللی و فراگیر برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، بر اساس اصل تساوی حاکمیت تمامی کشورهای صلح‌دوست و آماده برای پذیرش عضویت این کشورها اعم از بزرگ و کوچک، در نخستین تاریخ ممکن» را به رسمیت شناخت. دو ماه بعد، چرچیل، روزولت، و ژوزف استالین رهبر اتحاد جماهیر شوروی در تهران ملاقات کردند تا راهبرد خود را برای پیروزی نهایی برنامه‌ریزی کنند.
این اعلامیه سه قدرت با تاکید بر برنامه‌ریزی برای بنیان نهادن شرایط صلح بادوام تصریح می‌دارد:
«مسئولیت متعالی که بر عهده ما و تمامی ملل متحد است برای ایجاد صلحی که ناظر بر حسن‌نیت توده‌های قاطع مردم جهان و از بین بردن بلا و هراس جنگ برای بسیاری از نسل‌ها خواهد بود را به‌طور کامل به رسمیت می‌شناسیم.»
گام مهم در راستای تاسیس سازمانی بین‌المللی و فراگیر برای حفظ صلح و امنیت از اوت تا اکتبر 1944 در دامبارتن اوکس واشنگتن، دی.سی. برداشته شد. در این مکان نمايندگانی از چین، بریتانیا، ایالات متحده آمریکا، و اتحاد جماهیر شوروی جهت ارائه پیشنهاد پیرامون اهداف و اصول آن سازمان با یکدیگر ملاقات کردند. آنان «سازمان ملل متحد» را با ارکان اصلی‌اش مجمع عمومی، شورای امنیت، دیوان بین‌المللی دادگستری، و دبیرخانه به همراه شورای اقتصادی و اجتماعی پیش‌بینی کردند. مجمع عمومی اقدام به مطالعه و ارائه پیشنهاداتی برای ترویج همکاری سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خواهد کرد و موقعیت‌ها را به گونه‌ای تطبیق می‌دهد که به رفاه عمومی منجر شود. شورای امنیت مسئولیت اصلی حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، شامل پیش‌گیری و سرکوب تهاجم را بر عهده خواهد داشت و در صورت درخواست آن، اعضای سازمان موافقت خواهند کرد نیروهای مسلح در اختیارش قرار دهند.
در حالی‌که جنگ به پایان خود نزدیک می‌شد، چرچیل، روزولت، و استالین بار دیگر در فوريه 1945 در یالتا، کریمه ملاقات کردند. آنان با روند رأی‌گیری شورای امنیت موافقت نمودند؛ پیشنهاد نظام قیمومت سرزمینی را دادند؛ و خواستار برگزاری کنفرانس ملل متحد برای تدوین پیش‌نویس منشور سازمان جهانی پیشنهادی در 25 آوریل 1945 در سانفرانسیسکو شدند.
پس از آن‌که در اوایل ماه آوریل کمیتهای از حقوق‌دانان به منظور تدوين پیش‌نویس اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری در واشنگتن، دی.سی. دیدار کردند، هیات‌ها از 50 کشور و تمامی قاره‌ها، که نماینده تنوع فرهنگی بیش از 80 درصد جمعیت جهان بودند، در سانفرانسیسکو تشکیل جلسه دادند و پیشنهادات دامبارتن اوکس را به‌عنوان دستور کار برگزیدند.
آنان درباره مسائل عضویت، ساختار و آیین کار تصمیم گرفتند، که رای‌گیری در شورای امنیت؛ همکاری‌های اقتصادی و اجتماعی بین‌المللی؛ قیمومت بین‌المللی؛ صلاحیت دیوان بین‌المللی دادگستری، و سایر موارد ضروری را در بر می‌گرفت. منشور دو ماه بعد در 26 ژوئن 1945 برای امضاء آماده شد. پس از تصویب و واسپاری اطلاعیه به‌وسیله چین، فرانسه، بریتانیا، ایالات متحده آمریکا، و اتحاد جماهیر شوروی به همراه اکثریت کشورهای امضا‌کننده، در 24 اکتبر 1945 منشور ملل متحد لازم‌الاجرا گردید. سازمان ملل متحد متولد شد، و با راهنمایی منشور ملل متحد، پیگیری اهداف چالش‌برانگیز نجات نسل‌های پیش رو از جنگ، ترویج حقوق بشر، پیشرفت اجتماعی و معیارهای بهتر زندگی برای همه را آغاز کرد.
سازمان‌های بین‌المللی
تعریف: سازمان بین‌المللی سازمانی است که تابعان آن دولت‌ها هستند و بر اساس معاهده بین دولت‌ها به‌وجود می‌آید. صرف وجود عهده‌نامه بین دولت‌ها سازمان بین‌المللی را تشکیل نمی‌دهد مثلا عهدنامه نافتا در مورد تجارت بین کشورهای آمریکای شمالی به‌معنای وجود سازمانی از این کشورها نیست. سازمان‌های بین‌المللی شخصیت حقوقی دارند و می‌توانند با دولت‌ها و یا سازمان‌های دیگر طرف قرارداد قرار بگیرند. در برخی از سازمان‌های بین‌المللی، فقط کشورهای منطقه‌ای خاص می‌توانند عضو آن شوند.(مانند سازمان همکاری اسلامی)
سازمان ملل متحد
مهم‌ترین و مشهورترین سازمان بین‌المللی سازمان ملل متحد است که 192 دولت عضو آن می‌باشند. این سازمان برای حفظ صلح و امنیت جهانی، گسترش روابط دوستانه میان کشورها و رسیدن به همکاری و هماهنگی در عملکرد ملت‌ها است. مقر آن در نیویورک می باشد و در لاهه، ژنو، وین و نایروبی دفاتر رسمی دارد. پیگیری مسائل حقوق بشر دلیل اصلی ایجاد سازمان ملل بود. جنگ جهانی دوم و مسایل مربوط به نسل‌کشی سبب شد تا بر سر ایجاد سازمان جدیدی که مانع وقوع تراژدی‌های مشابه در آینده اجماع جهانی به‌وجود آید. هدف اولیه نیز ایجاد یک چارچوب قانونی برای بررسی و عملکرد مناسب بر اساس شکایات در مورد تخطی از حقوق بشر بود. منشور ملل متحد تمام اعضای سازمان ملل را ملزم به احترام و رعایت حقوق بشر می‌نماید و همه را موظف می‌داند تا برای رسیدن به این هدف تلاش کند. سازمان ملل دارای شش رکن اصلی است: مجمع عمومی، شورای امنیت، شورای اقتصادی و اجتماعی، شورای قیومت، دیوان بین‌المللی دادگستری و دبیرخانه سازمان ملل متحد. علاوه بر این نظام سازمان ملل متحد شامل سازمان‌های تخصصی، توافق‌نامه‌ها و برنامه‌های جهانی مانند گروه بانک جهانی، سازمان جهانی بهداشت، برنامه جهانی غذا، یونسکو و یونیسف است.
سازمان تجارت جهانی (WTO)
یک سازمان بین‌المللی است که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل و فصل می‌کند. اعضای سازمان تجارت جهانی کشورهایی هستند که موافقت‌نامه‌های(حدود 30 موافقت‌نامه) این سازمان را امضاء کرده‌اند. مقر سازمان تجارت جهانی در ژنو، سویس قرار دارد.
ایکائو
ایکائو یا سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری(International Civil Aviation Organization) به‌صورت مخفف (ICAO)یک نهاد تخصصی در سازمان ملل متحد است که در ۷ دسامبر سال ۱۹۴۴ پس از تصویب و امضای پیمان حمل و نقل هوایی موسوم به پیمان شیکاگو تشکیل شد اما موجودیت آن به‌طور رسمی در سال 1947 اتفاق افتاد. وظیفه این سازمان، هماهنگ‌سازی استانداردهای بین‌المللی پروازی و مدیریت خطوط هوایی در سطح جهان است و با اهداف سلامت و ایمنی پرواز– امنیت پرواز– حفاظت از محیط زیست– ارتقا کارایی عملیات هواپیمایی کشوری– استمرار عملیات هواپیمایی کشوری– قانون و مقررات و تحکیم حاکمیت قانون بر هواپیمایی کشوری به‌وجود آمد.
آنسیترال
کمیسیون حقوق تجارت بینالملل سازمان ملل متحد(آنسیترال) در 17 دسامبر 1966 توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد جهت بهبود و توسعه ساختارهای حقوقی تجارت بینالملل تاسیس شد. این کمیسیون نقش مهمی در پیشرفت و توسعه نظام حقوقی و قانونی، متعاقب اصلاح آن برای تکمیل پیشرفت‌های هماهنگ‌سازی حقوق تجارت بینالملل داشته است .به وسیله ترویج استعمال ابزار قانون‌گذاری یا غیرقانون‌گذاری در بسیاری از حوزه‌های کلیدی حقوق تجارت بینالملل از جمله روش های حل و فصل اختلاف، رویه‌های قرارداد های بین‌المللی، حمل و نقل، تجارت الکترونیک، مالیه بینالملل، حمل و نقل‌های ایمن و تهیه و فروش کالاها نقش مهمی ایفا کرده است. بسیاری از کشورهای عضو و غیر عضو آنسیترال و سازمان‌های دولتی و غیردولتی از ابزارهای ارائه شده توسط آنسیترال در حوزه‌های نام برده شده در یک روند بین‌المللی استفاده می‌کنند. متون ارائه شده توسط آنسیترال به‌عنوان سازوکارهای توصیه‌ای برای همه کشورها و در هر سطحی از پیشرفت اقتصادی تدوین شده است. آنسیترال از زمان تاسیس تا کنون به‌عنوان یک نهاد مرکزی حقوقی سازمان ملل متحد در حوزه تجارت بینالملل ایفای نقش کرده است. قواعد داوری آنسیترال جهت حل و فصل اختلافات در معاملات تجاری به کار می‌رود.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک سازمان بین‌المللی است که در سال 1957 برای ترویج استفاده صلح‌آمیز و جلوگیری از استفاده نظامی از انرژی هسته‌ای تاسیس شد. این آژانس به‌عنوان یک نهاد مستقل و خودمختار تاسیس شده و جزئی از سازمان ملل یا سازمان دیگری نیست با این حال در اساسنامه خود اعلام کرده که گزارش‌های خود را به مجمع عمومی و شورای امنیت ملل متحد به‌طور مرتب ارائه می‌دهد. مقر این سازمان در شهر وین اتریش است و تاکنون 164 کشور به عضویت این سازمان درآمده‌اند.
آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر IRENA
آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر(ایرِنا) در سال 2009 برای ترویج استفاده و افزایش استفاده پایدار از همه اشکال انرژی تجدیدپذیر تاسیس شد. آسان کردن دسترسی به تمام اطلاعات مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر، از جمله اطلاعات فنی از دیگر وظایف ایرنا می‌باشد. اساسنامه این آژانس در تاریخ 8 ژوئیه 2010 به تصویب رسید. ایران نیز در تاریخ 29/01/1391 این قانون را تصویب کرده است.
سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ(آیسسکو -(ICESCO
سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ سازمانی تخصصی است که تحت حمایت سازمان همکاری اسلامی (OIC)فعالیت می‌کند و در زمینه‌های آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات در کشورهای اسلامی و به‌منظور حمایت و تقویت روابط بین کشورهای عضو به فعالیت مشغول است.
اتاق بازرگانی بین‌المللی(ICC)
اتاق بازرگانی بین‌المللی سازمانس بین‌المللی، غیرسیاسی، غیرانتفاعی و تخصصی است که هدف آن کمک به توسعه اقتصادی در سطح جهان، گشایش بازارهای جهان به روی کالاها و خدمات و جریان آزاد سرمایه است. صدها هزار شرکت خصوصی در حدود 130 کشور جهان عضو این نهاد هستند و کمیته‌های ملی این اتاق در 86 کشور دنیا تشکیل شده‌اند. این سازمان در سال 1919 در پاریس افتتاح شد. اتاق بازرگانی بین‌المللی، مهم‌ترین شریک تجاری سازمان ملل متحد و آژانس‌های وابسته به آن است. ICC از طریق تشکیل کمیته‌های ملی، فعالیت خود را در بیش از 90 کشور جهان گسترش داده است که در کشورما، کمیته ایرانیICC عهده‌دار این مسئولیت می‌باشد که در سال 1342 تاسیس شد.
دیوان بین‌المللی داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی
دیوان بین‌المللی داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی نهادی وابسته به این سازمان است که برای کمک به حل و فصل اختلافات بازرگانی بین‌المللی از طریق داوری ایجاد شده است.
اتحادیه بین‌المللی حفاظت طبیعت (IUCN)
اتحادیه بین‌المللی حفاظت طبیعت که بیشتر با نام اختصاری آی‌یوسی‌ان شناخته میشود، سازمانی بین‌المللی با هدف حفاظت از منابع طبیعی در سراسر کره زمین است که شامل جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل، بررسی، پروژه‌های درست، حمایت، لابی و آموزش و پرورش است. ماموریت آی‌یوسی‌ان تاثیرگذاری، تشویق و کمک به جوامع سراسر جهان برای حفظ طبیعت و حصول اطمینان به این که هر گونه استفاده از منابع طبیعی و محیط زیست یک بهره‌گیری عادلانه و پایدار است.
اتحادیه بین‌المللی دانشجویان IUS
انجمنی جهانی متشکل از اتحادیه‌های ملی دانشجویی در سراسر جهان است. اتحادیه بین‌المللی دانشجویان با هدف دفاع از حقوق و منافع دانشجویان برای ترقی پیشرفت در رفاه و سطح تحصیلات و آماده کردن آن‌ها برای وظایف‌شان به‌عنوان شهروندان دموکرات است. طبق اطلاعات فهرست سازمان‌های غیردولتی یونسکو، اولویت‌های فعالیت اتحادیه تبادل اطلاعات، دفاع از وضعیت دانشجویان، صلح، محیط زیست، توسعه، حقوق بشر می باشد. اتحادیه بین‌المللی دانشجویان، در ایران نیز دارای وب سایت می‌باشد.
اتحادیه بین‌المللی مخابرات یا آی تی یو (ITU)
در سال 1865 پس از اختراع تلگراف حدود بیست کشور اروپایی نهادی را تحت عنوان اتحادیه بین‌المللی تلگراف تاسیس نمودند که نخستین مقررات بین‌المللی ارتباطات راه دور(مخابرات) در آن به تصویب رسید. این اتحادیه پس از کنفرانسی جهانی در مادرید اسپانیا به اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه دور(مخابرات) یا همان ITU تغییر نام داد. پس از تاسیس سازمان ملل متحد، در سال 1945، آی‌تی‌یو به نهادی وابسته به این سازمان تبدیل شد. اتحادیه بین‌المللی مخابرات یک سازمان بین‌المللی وابسته به سازمان ملل متحد است. این اتحادیه دومین اتحادیه قدیمی پس از کمیسیون راین است. این اتحادیه وظیفه قانون‌گذاری و نیز مدیریت فضای فرکانسی، تدوین استانداردهای تبادل داده و اطلاعات و همچنین کمک به رشد و توسعه ارتباطات در سراسر جهان را بر عهده دارد. مقر این سازمان در ژنو سوئیس است.
اتحادیه جهانی پست (UPU)
نخستین انجمن در جهت همکاری بین کارکنان بخش پست و از مؤسسات تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است. اتحادیه جهانی پست با تصویب معاهده برن در سال 1874 تاسیس شد. اتحادیه جهانی پست از نظر قدمت و سابقه دومین سازمان بین‌المللی جهانی محسوب میشود. هدف این اتحادیه کمک به سازماندهی و بهبود بخشیدن خدمات پستی در سطح بین‌المللی است. در حال حاضر 192 کشور عضو این سازمان هستند. اهداف این اتحادیه شامل: سازماندهی و کامل نمودن خدمات پستی؛ ارتقا و توسعه همکاری‌های بین‌المللی؛ ارائه کمک‌های فنی و نظرهای مشورتی به کشورهای نیازمند عضو اتحادیه؛ ایفا کردن نقش رابط و میانجی‌گر بین اعضا؛ تنظیم و تصویب قوانین برای تبادلات پستی بین‌المللی؛ ارائه توصیه‌هایی در جهت برانگیختن سطح رشد در مراسلات و امانات پستی و بهبود کیفیت این خدمات برای مشتریان.
اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا (SAARC)
اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا یک سازمان سیاسی و اقتصادی متشکل از هشت کشور در جنوب آسیا است. مجموع جمعیت کشورهای عضو آن تقریبا 5/1 میلیارد نفر از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد که از نظر جمعیت، حوزه تاثیر آن از هر سازمان منطقه‌ای دیگر بیشتر است.
این سازمان در 8 دسامبر 1985 توسط هند، پاکستان، بنگلادش، سریلانکا، نپال، مالدیو و بوتان تاسیس شد. در آوریل 2007، در خلال چهاردهمین نشست اتحادیه، افغانستان هشتمین عضو آن شد. کشورهای ایران و چین نیز که از اعضای ناظر این سازمان هستند، درخواست عضویت در این سازمان را دارند. هدف از تشکیل این اتحادیه، افزایش همکاری‌های متقابل، میان کشورهای عضو می‌باشد. دبیرخانه دائمی سارک، در کاتماندو پایتخت کشور نپال واقع است.
اتحادیه کشورهای دریای مدیترانه ( UFM)
اتحادیه کشورهای دریای مدیترانه همکاری‌های چندجانبه 43 کشور شامل 27 کشور از اتحادیه اروپا و 16 کشور از آفریقای شمالی، خاورمیانه و بالکان هستند.
اتحادیه کشورهای مشترک‌المنافع
اتحادیه کشورهای مشترک‌المنافع یا اتحادیه کشورهای همسو مجموعه‌ای از 53 کشور مستقل است که همه آن‌ها به جز موزامبیک و کامرون قبلا مستعمره امپراتوری بریتانیا بوده‌اند. چهارچوب همکاری کشورهای این ارگان بر اساس اعلامیه سنگاپور مصوب سال 1971 حول توسعه ارزشهای مشترک مانند حقوق بشر، حکومت قانون، آزادی‌های فردی، برابری، دموکراسی، تجارت آزاد، صلح جهانی و همکاری‌های چند جانبه است.
اجلاس 2009 گروه 20 لندن
اجلاس 2009 گروه 20 لندن اجلاس سران گروه بیست در مورد اقتصاد جهانی و بازارهای مالی بود که در آوریل 2009 ر اکس‌سل لندن شهر لندن برگزار شد. این اجلاس در پی اجلاس سران گروه بیست در واشنگتن انجام شد. همزمانی این اجلاس با بحران اقصادی جهان باعث اهمیت زیاد این اجلاس شده بود. بحران اقتصادی سال 2008 و سال پس از آن، پس از بحران دهه 1930 بدترین بحران اقتصادی و مالی جهان به حساب می‌آید.
سازمان بین‌المللی اوزان و مقیاس‌ها
سازمان بین‌المللی اوزان ومقیاس ها در 20 می سال 1875 به وسیله هفده کشور تاسیس شد. وظیفه BIPM عبارت است از تضمین هماهنگ سازی اندازه گیری‌ها در سطح جهانی. کار این سازمان عبارت است از: 1- ایجاد و ساخت استانداردها(اتالون‌ها) و مقیاس‌های بنیادی برای اندازه‌گیری کمیتهای فیزیکی پایه و نگه‌داری نمونه‌های بین‌المللی 2- انجام مقایسه‌های استانداردهای ملی و بین‌المللی(اتالون ها) 3- تضمین هماهنگ‌سازی روش‌های اندازه‌گیری متناظر 4- انجام و هماهنگ‌سازی اندازه‌گیری‌های ثابت‌های فیزیکی بنیادی مربوط به این فعالیت‌ها فعالیت‌های سازمان BIPM در آغاز به اندازه‌گیری‌های طول و جرم و مطالعات اندازه شناختی مرتبط با این کمیت‌ها محدود می‌شد ولی اکنون این فعالیت‌ها بیشتر شده‌اند.
اوپک (OPEC)
سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت یک کارتل بین‌المللی نفتی است که با گردهمایی کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، جزایر سلیمان، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا، ونزوئلا و کنگو پدید آمده است. ستاد بین‌المللی اوپک در آغاز بنیان‌گذاری در سال 1339 در ژنو سوئیس بود و در سال 1344 به شهر وین اتریش جابجا شد. هدف اصلی سازمان ایجاد هماهنگی و وحدت در خط مشی‌های نفتی كشورهای عضو و تعیین بهترین شیوه‌ها برای تامین منافع فردی و جمعی آنان خواهد بود. همچنین، سازمان، روش‌ها و وسائل تضمین تثبیت قیمت‌ها در بازارهای بین‌المللی نفت را با امعان به حذف نوسانات مضر و غیر ضروری ایجاد خواهد نمود. دیگر هدف سازمان اوپک، تامین مصالح ملت‌های تولید كننده و ضرورت تضمین درآمدهای ثابت برای كشورهای تولید‌كننده، عرضه كافی اقتصادی و منظم نفت به ملت‌های مصرف‌كننده و یك بازده منصفانه به سرمایه آن‌ها كه در صنعت نفت سرمایه‌گذاری می‌كنند، است.
شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها (ICOMOS)
شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها سازمانی برای نگه‌داری و پاسداری از اماکن میراث فرهنگی در سراسر جهان است. در پی‌آمد منشور ونیز در سال 1964، ایکوموس در سال 1965 در ورشو پایه‌گذاری شد تا مشاوری جهت یونسکو در رابطه با میراث‌های جهانی باشد. ایده تشکیل ایکوموس به کنفرانس آتن در رابطه با مرمت بناهای تاریخی در سال 1931 که از سوی دفتر بین‌المللی موزه‌ها تشکیل شده‌بود، بازمی‌گردد. منشور آتن سال 1931 خط مشی میراث بین‌المللی را عرضه نمود. در سال ۱۹۶۴، در دومین همایش معماران و متخصصین بناهای تاریخی، در شهر ونیز 13 قطع‌نامه به تصویب رسید. اولین قطع‌نامه تکوین کننده منشور بین‌المللی حفاظت و مرمت بناها و محوطه‌های تاریخی که با عنوان منشور ونیز بهتر شناخته شده است شد. قطع‌نامه دومی که از سوی یونسکو پیش‌کشیده شد، ایکوموس را برای اجرای این منشور بنا نهاد. ایکوموس در حال حاضر دارای بیش از 7500 عضو است. جز موارد اندک، هر عضو آن باید در زمینه نگه‌داری کارشناس در یکی از رشته‌های معماری مناظر طبیعی، معماری، باستان‌شناسی، برنامه‌ریزی شهری، مهندسی، متولی میراث فرهنگی، مورخ هنر یا بایگان باشد. مقر بین‌المللی آن در پاریس است.
جایکا
جایکا نام یک سازمان دولتی مستقل بین‌المللی در ژاپن است که در زمینه توسعه به دولت ژاپن و همچنین کشورهای در حال توسعه کمک می‌کند. جایکا سعی دارد که از طریق روش‌های توسعه مشمول به مبارزه با مشکلات بپردازد. منظور از روش توسعه شمول این است که در آن افرادی که با مشکلات مواجه هستند تشویق به درک مسئله می‌شوند و ضمن لذت بردن از این فعالیت، در برطرف کردن مشکلات مشارکت می‌کنند. نقش اصلی جایکا پشتیبانی از این شیوه توسعه پویا می‌باشد. منظور از توسعه پویا، ایجاد روحیه خودسازی به صورت میان مدت یا طولانی مدت در کشورهای در حال توسعه به‌منظور کاهش فقر و توسعه اقتصادی می‌باشد. سامان‌دهی امور جهانی، مبارزه با فقر از طریق توسعه، بهبود کنترل و تامین امنیت انسان‌ها را می‌توان از موارد توسعه پویا قرار داد. جایکا به‌منظور تامین اهداف خود استراتژی‌های مختلفی را پیش می‌گیرد از جمله کمک‌های مجتمع: این قبیل کمک‌های جایکا شامل سه نوع میشود: همکاری فنی، وام‌های توسعه و کمک‌های مالی دولتی. کمک‌های نامحسوس: این نوع کمک‌ها شامل هرچیزی از جلوگیری از درگیری‌های نظامی تا بلایای طبیعی میشود. بهبود ارتباطات توسعه‌ای: جایکا با تمرکز بر روی فعالیت‌ها و نتایج آن‌ها در کشورهای در حال توسعه به آن‌ها کمک می‌کند تا توانایی حل مشکلات‌شان افزایش پیدا کند.
جنبش غیرمتعهدها
جنبش غیرمتعهدها یا عدم تعهد یک سازمان بین‌المللی است که در سال 1961 میلادی در اوج جنگ سرد در بلگراد، پایتخت یوگسلاوی، تاسیس شد و شامل کشورهایی می‌شد که ظاهرا به هیچ‌یک از بلوک‌های قدرت نظام جهانی(آمریکا یا شوروی) وابستگی و تعهدی نداشتند یعنی نه در اردوگاه سرمایه‌داری دولتی شوروی قرار داشته و نه در اردوگاه سرمایه‌داری خصوصی غرب تعلق داشتند. این سازمان با پایان جنگ سرد نیز به فعالیت خود ادامه داده و در سال 2012 در مجموع 120 دولت عضو و 17 عضو ناظر داشته است.
ایده تشکیل چنین گروهی تا حد زیادی به ابتکار «یوسیپ بروز تیتو» رییس‌جمهور یوگسلاوی، «قوام نکرومه» نخستین رییس‌جمهور غنا، «جمال عبدالناصر» دومین رییس‌جمهور مصر، «جواهر لعل نهرو»، اولین نخست‌وزیر هند، «احمد سوکارنو» نخستین رییس‌جمهور اندونزی و سردار «محمد داود» صدراعظم افغانستان شکل گرفته بود. «کریشنا منون» دیپلمات هندی نیز نخستین شخصی بود که در سال 1954 در یکی از نشست‌های ملل متحد این اصطلاح را در اشاره به این نظریه به کار برد.
سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE)
سازمان امنیت و همکاری اروپا بزرگ‌ترین سازمان بین دولتی یا بین‌المللی حول مسائل امنیتی است. فعالیت‌های آن شامل کنترل اسلحه، حقوق بشر، آزادی مطبوعات و انتخابات آزاد و منصفانه است. شکل‌گیری سازمان امنیت و همکاری اروپا با برگزاری کنفرانسی در سال 1973 تحت عنوان «امنیت و همکاری در اروپا»، برای بحث میان شرق و غرب آغاز شد. این کنفرانس در اول اوت سال 1975 در کنفرانس خلع سلاح هلسینکی پایتخت فنلاند با شرکت نمایندگان 35 کشور عضو تشکیل شد.
سازمان جهانی بهداشت (WHO)
سازمان جهانی بهداشت یکی از آژانس‌های تخصصی سازمان ملل متحد است که نقش یک مرجعیت سازمان‌دهنده را بر بهداشت جامعه جهانی ایفا می‌کند. این آژانس در 6 آوریل سال 1948 در ژنو واقع در سوییس تاسیس شد و حکم سرپرستی و منابعش را از سازمان بهداشت سابق، که خود آژانسی در جامعه ملل بود برگرفت.
سازمان بین‌المللی تولیدکنندگان وسایل نقلیه موتوری
سازمان بین‌المللی تولیدکنندگان وسایل نقلیه موتوری در سال 1919 در پاریس بنیان نهاده شد. وظیفه این شرکت هماهنگ‌کردن ارتباطات میان شرکت‌ها و همچنین برپایی نمایشگاه‌های خودرو در سطح جهان است.
سازمان بین‌المللی دریانوردی(IMO)
سازمان بین‌المللی دریانوردی در 6 مارس 1948 در کنفرانسی که در ژنو برگزار شده بود به تصویب رسید. این سازمان ۱۰ سال بعد اجرایی گردید و از سال 1958 شروع به کار در جامعه بین‌المللی نمود. سازمان مذکور سابقا سازمان مشورتی دریایی بین‌الدول خوانده می‌شد اما از سال 1982 به سازمان بین‌المللی دریانوردی تغییر نام داد. هدف سازمان بین‌المللی دریانوردی، تسهیل همکاری و مبادله اطلاعات میان کشورهای عضو در زمینه موضوعات فنی مربوط به کشتی‌رانی و به وجود آوردن عالی‌ترین معیارهای ایمنی دریایی است.
سازمان بین‌المللی کار
سازمان بین‌المللی کار یکی از موسسات تخصصی سازمان ملل متحد است که به امور مربوط به کار و کارگران می‌پردازد. این سازمان در سال 1919 و در نتیجه بحث‌های کنفرانس صلح پاریس تاسیس شد. سازمان بین‌المللی کار در آغاز وابسته به جامعه ملل بود و پس از تاسیس سازمان ملل متحد از سازمان‌های وابسته به آن شد. منشور فعلی سازمان که به بیانیه فیلادلفیا معروف است در سال 1944 تصویب شد. مقر این سازمان در شهر ژنو در کشور سوئیس است. این سازمان هر سال در ماه خرداد کنفرانسی برگزار میشود.
سازمان جهانی هواشناسی (WMO)
یک سازمان بین‌المللی است که در سال 1950 ایجاد گردید هر چند سند تاسیس آن در 1947 امضا شده بود. این سازمان در واقع جانشین «سازمان هواشناسی بین‌المللی» که در سال 1873 ایجاد شده بود، گردید. این سازمان در ۱۹۵۱ در رده سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد در زمینه آب و هوا، هیدرولوژی اقلیم‌شناسی کاربردی و علوم ژئوفیزیک درآمد. تعداد اعضای این سازمان تا 12 دی 1391(اول ژانویه 2013) 191 دولت عضو و سرزمین تحت قلمرو است و مقر آن در ژنو، سوئیس قرار دارد. 1- تسهیل همکاری جهانی برای ایجاد شبکه‌ای از ایستگاه‌ها جهت مشاهده هواشناسی، آب‌شناسی، زمین‌فیزیک و سایر موارد مرتبط با هواشناسی
2- ایجاد و حفظ سیستم‌های مبادله سریع اطلاعات هواشناسی و سایر اطلاعات مرتبط
3- تشویق به منظم کردن مشاهدات هواشناسی و اطمینان از انتشار یک‌سان و واحد مشاهدات و آمارها
4- استفاده بیشتر از هواشناسی در امر هوانوردی، دریانوردی، مسائل آبی، کشاورزی و سایر فعالیت‌های بشری
5- ترویج فعالیت‌هایی نظیر آب‌شناسی کاربردی و ایجاد امکانات برای همکاری نزدیک میان بخش‌های هواشناسی و هیدرولوژیکی
6- تشویق به تحقیقات و آموزش در قلمرو هواشناسی و سایر قلمروهای مرتبط
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)
سازمانی است بین‌المللی است که دارای 37 عضو می‌باشد و اعضای آن متعهد به اصول دموکراسی و اقتصاد آزاد هستند. این سازمان به تعبیری عمده‌ترین سازمان بین‌المللی تصمیم‌گیرنده اقتصادی است. مقر اصلی این سازمان در شهر پاریس است. این سازمان در سال 1948 میلادی تحت عنوان سازمان همکاری اقتصادی اروپا تاسیس شد. این مؤسسه تحت مدیریت رابرت مارژولین فرانسوی به منظور اجرای طرح بازسازی کشورهای اروپایی پس از جنگ جهانی دوم ایجاد شد؛ طرحی که تحت عنوان برنامه مارشال توسط ایالات متحده آمریکا برای بازسازی اروپا پس از جنگ و مبارزه با کمونیسم برنامه‌ریزی شده بود. در سال‌های بعد، اعضای غیراروپایی نیز به این سازمان پیوستند و در سال 1961 میلادی در اجلاسی با تصویب آیین‌نامه جدید در زمینه توسعه و اقتصاد، نام سازمان را نیز به سازمان همکاری و توسعه اقتصادی تغییر دادند.
سازمان همکاری شانگهای
سازمانی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده است. این سازمان در سال 1996 توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد. اندکی بعد، ازبکستان هم به این سازمان پیوست و این سازمان رسما به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر نام داد. نقش اصلی و تعیین‌کننده را در سازمان شانگهای دو کشور چین و روسیه تشکیل می‌دهند. علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال 2004 و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال 2005 و پس از آن بلاروس به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند.
سازمان همکاری‌های اقتصادی آسیا–اقیانوسیه
این سازمان یک گروه اقتصادی از کشورهای حاشیه اقیانوس آرام هستند که به‌منظور بهبود مناسبات اقتصادی و سیاسی با یکدیگر دیدار می‌نمایند. این گروه دارای کمیته‌های اجرائی در زمینه های گسترده‌ای از مسائل، از ارتباطات تا شیلات است. سران کشورهای تمام اعضای اپک(به استثنای چین تایپه)، طی یک همایش سالانه تحت عنوان «اجلاس سران اقتصادی اپک» با یکدیگر ملاقات می‌کنند که مکان برگزاری آن در میان اعضای اقتصادی اپک در حال گردش است. اپک به خاطر این سنت(آداب) خود مشهور است که رهبران حاضر در آن مطابق با رسوم ملی کشور میزبان خود لباس می‌پوشند.
شفافیت بین الملل
شفافیت بینالملل یک سازمان غیردولتی است که در سال 1993 تاسیس شد و دفتر اصلی آن در برلین، آلمان قرار دارد. هدف این سازمان که در حدود 100 کشور نمایندگی دارد تلاش برای مبارزه با فساد و افزایش آگاهی در مورد آن است. این سازمان به‌طور سالیانه اقدام به انتشار شاخص ادراک فساد می‌کند. سنجش فساد به استفاده از شاخص‌های نظیر فساد، اختلاس، رشوه گیری، خرید و فروش پست‌های دولتی، رشوه‌پذیری دستگاه قضایی، فساد مالی در میان سیاست‌مداران و مقام‌های دولتی و عدم مقابله کافی یا ناکارایی در پیکار علیه مواد مخدر است.
شورای همکاری خلیج فارس (GCC)
شورای همکاری خلیج فارس بلوک سیاسی–تجاری‌ای شامل کشورهای پیرامون خلیج فارس و کشورهای عرب منطقه است که اعضای آن اهداف تجاری و اجتماعی مشترکی را پیگیری می‌کنند. شورای همکاری خلیج فارس در 25 مه 1981 میلادی و با هدف یکپارچگی اقتصادی و نظامی تشکیل شد که از جمله اهداف کشورهای عضو، رسیدن به واحد پولی مشترک تا سال 2010 بود. در حال حاضر شش کشور زیر عضو این شورای همکاری هستند: عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، قطر، عمان و کویت.
سازمان عفو بین الملل
سازمانی غیردولتی می‌باشد که با داشتن بیش از 7 میلیون عضو در زمینه حمایت از حقوق بشر فعالیت می‌کند. هدف‌گذاری این بنیاد غیردولتی اینست که بتواند با پژوهش و فعالیت در زمینه حقوق بشر از پایمال شدن حقوق انسان‌ها در سطح دنیا جلوگیری کرده و در نهایت خواستار برقراری عدالت در مورد افرادی که حقوق ایشان به هر نحوی پایمال گردیده می‌باشد. این ارگان سعی دارد تا با متوجه کردن افراد به مسائل حقوق بشر و استانداردهای جهانی تا حد ممکن فشار را بر دولت‌هایی که اجازه سوءاستفاده در کشور خود را می‌دهند افزایش دهد.
صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی (IFAD)
صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی یا آیفاد در سال 1977 به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نتایج کنفرانس جهانی تغذیه در سال 1974 به وجود آمد. صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی یک سازمان مالی و بین‌المللی و یک سازمان تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد به‌شمار می‌آید. این سازمان یک همکاری استثنایی بین کشورهای عضو در سازمان‌های اوپک و سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و دیگر کشورهای در حال توسعه است. مهم‌ترین هدف این سازمان اعطای وام و ارتقاء سطح زیر ساخت‌های روستایی به منظور رشد و توسعه امور کشاورزی در مناطق در حال توسعه و محروم جهان است. این صندوق که مقر اصلی آن در رم قرار دارد، نقش مشاور جهانی در امور غذایی را هم به‌عهده دارد. ایفاد فعالیت‌های خود را به ریشه‌کن کردن فقر و مبارزه با گرسنگی در مناطق روستایی کشورهای در حال توسعه اختصاص داده است.
كنوانسيون 1951 ژنو در مورد وضعيت پناهندگان
كنوانسيون 1951 ژنو در مورد وضعيت پناهندگان را بدون ترديد می‌توان اصلی‌ترين منبع حقوق پناهندگان در چارچوب حقوق بين‌الملل دانست. اهميت اين كنوانسيون به حدی است كه «جمزريد» آن را به منزله منشور (Magna Carta) پناهندگان می‌داند. اين كنوانسيون در جريان كنفرانس نمايندگان تام‌الاختيار كه براساس قطع‌نامه (7) 429 مجمع عمومی تشكيل شده بود، به تصويب رسيد. پيش‌نويس كنوانسيون توسط كميته ويژه پناهندگان و افراد بدون تابعيت كه توسط شورای اقتصادی و اجتماعی در اوت 1949 تشكيل شده بود(قطع‌نامه (IX 248)، بخش مقدماتی آن توسط شورای اقتصادی اجتماعی در اوت 1950 (قطع‌نامه (XI BII 319) و بخش مربوط به تعريف پناهنده(ماده يك كنوانسيون) توسط مجمع عمومي سازمان ملل در دسامبر 1950(پيوست قطع‌نامه (7) 429) تهيه شده بود.
اين كنوانسيون با وجود محدوديت‌های زمانی و جغرافيايی خود، به‌صورت جهانی و بين‌المللی درآمد و هر چند بخش‌هايی از آن كاملا تحت شرايط دوران پس از جنگ قرار دارد ليكن هم‌چنان به‌صورت يكی از معتبرترين ضوابط بين‌المللی مربوط به پناهندگان باقی مانده و امروزه بالغ بر يكصدوبيست كشور بدان پيوسته‌اند.
بخش مقدماتي كنوانسيون با اشاره به اعلاميه جهانی حقوق بشر از تمايل به «تجديد‌نظر و استحكام‌بخشيدن به توافقات بين‌المللی پيشين و … و توسعه دامنه حمايتی آن‌ها» سخن می‌گويد و ضمن اذعان به بار سنگينی كه اعطاء پناهندگی بر دوش كشور پذيرنده می‌گذارد از نياز به «همكاری بين‌المللي» (و اصطلاحی كه بعدا به‌جای آمد يعني اتحاد بين‌المللی) ياد نموده، اظهار اميدواری می‌نمايد كه همه كشورها مسئله پناهندگي را مسئله‌ای اجتماعی و نوع‌دوستانه تلقی نموده و آن را موضوع اختلاف و تشنج در روابط ميان خود نپندارند. اين بخش با اين نتيجه‌گيری به پايان می‌رسد كه:
كميسر عالی ملل متحد در امور پناهندگان وظيفه نظارت(بر اجرای) كنوانسيون‌های بين‌المللی برای حمايت از پناهندگان را بر عهده داشته و هماهنگی موثر اقدامات در اين جهت به همكاری دولت‌ها با كميسر عالی بستگی خواهد داشت.
الف) تعريف واژه پناهنده (ماده 1)
ب) تاكيد بر اصل عدم تبعيض در آزادی مذهب، حق تشكيل اتحاديه و تشكيلات، دسترسي آزادانه به محاكم قضايی و آزادی رفت و آمد.(ماده 3)
پ) با توجه به وضعيت خاص پناهندگان به‌عنوان افراد فاقد حمايت، از مصون‌بودن در مقابل اقدامات متقابل از سوی دولت‌ها.(ماده 7) مصونيت از اقدامات عليه اتباع كشور اصلی حتی زمانی كه فرد بر حفظ تابعيت اوليه خود اصرار دارد(ماده 8) و نيز مصونيت از پرداخت هزينه‌های دادرسی (Cautio Judicatum Solvi) ذكر به‌عمل می‌آورد.(ماده 1602)
ت) كنوانسيون توصيه می‌نمايد كه وضعيت شخصی فرد پناهنده بايستی براساس قوانين و مقررات كشور محل اقامتش بوده و بر حقوقی كه پيش از اين براساس وضعيت پناهندگی كسب شده، صحه می‌گذارد.(ماده 12)
ث) كنوانسيون مجموعه‌ای از حقوق اجتماعی و اقتصادی را در شكل مجموعه‌ای از رفتار با پناهندگان به رسميت می‌شناسد كه از رفتار پذيرفته شده با خارجيان تا حداقل رفتار پذيرفته شده با اتباع خودی را دربرمی‌گيرد.
ج) مقرراتی در خصوص اقدامات اداری، اوراق، شناسايی و اسناد مسافرتی وضع می‌نمايد.
چ) حمايت در مقابل اخراج و بازگردانيدن به كشور مبدا.
ح) كشورهای عضو بايستی قبول تابعيت و يك‌سان ساختن وضعيت پناهندگان را تسهيل نمايند.
خ) توجه به منافع و علائق كشورهای پذيرنده پناهنده در برخی مواد كنوانسيون.
همان‌گونه كه گفته شد كنوانسيون از اعضاء خود میخواهد تا «حداقل» همان رفتاری كه عموما در رابطه با خارجيان پذيرفته‌اند با پناهندگان نيز روا دارند.(ماده 701) و اين رفتار خصوصا در مورد آزادی رفت و آمد اعمال می‌گردد.
در موارد متعددی كنوانسيون از كشورهای عضو میخواهد رفتاری تا سرحد امكان مساعد كه عموما در مورد خارجيان روا می‌دارند در پيش گيرند … اين درخواست در مورد تحصيل اموال منقول و غيرمنقول(ماده 13)، اشتغال به كارهای آزاد(ماده 18)، حرفه‌های آزاد علمی(ماده 19)، مسكن(ماده 21) و تحصيلات عمومی(به‌غير از تحصيلات ابتدایی)(ماده 22) تكرار شده است.
كنوانسيون در مورد عضويت و حق عضويت در تشكيلات صنفی به‌طور اعم خواهان «مساعدترين رفتاری است كه در چنين موارد در مورد اتباع دول خارجی اعمال میشود.»(ماده 1701)
در مورد حمايت از مالكيت صنعتی به‌خصوص حمايت از اختراعات طرح‌ها و مدل‌ها، علائم تجارتی و اسامی تجارتی و هم‌چنين حمايت از مالكيت ادبی و هنری و علمی پناهنده در كشوری كه معمولا سكنی دارد مورد همان حمايتی واقع خواهد شد كه از اتباع كشور مزبور به‌عمل می‌آيد.(ماده 14) اين حق برابر با اتباع كشور پذيرنده، هم‌چنين در مورد دسترسي به محاكم و حمايت حقوقی(ماده 16) اشتغال و استخدام تحت شرايط مشخص(ماده 1702 و 1703) جيره‌بندی(ماده 20) تحصيلات ابتدايی(ماده (1) 220) امور خيريه عمومی(ماده 23)، قوانين كار و تامين اجتماعی(ماده 24) و ماليات و عوارض(ماده (1) 29) در كنوانسيون پيش‌بينی شده است.
در مورد آزادی پناهندگان در اجرای امور دينی و دادن تعليمات مذهبی به كودكان خود رفتاری لااقل در حد رفتار با اتباع خود اعمال خواهد شد.(ماده 4):
در رابطه با دسترسی به محاكم و حمايت حقوقی و معاف بودن از پرداخت هزينه‌های دادرسی 9 ماده(3) 16 چنين مقرر دارد:
هر پناهنده در سرزمين دول متعاهد ديگر غير از سرزمين محل سكونت دائمی خود در مورد مسائل مندرج در بند 12 از رفتاری معادل رفتار با اتباع كشور محل سكونت برخوردار خواهد شد.
همان‌گونه كه مشاهده شد، ترتيبات مشابهی در مورد مالكيت معنوی و صنعتی در ماده 14 پيش‌بينی شده بود. اين ترتيبات از مبانی نظری از اصل «حداقل رفتار با خارجيان و پناهندگان» سرچشمه میگيرند.
ماده 25 كنوانسيون در مورد اقدامات اداری نيز در اجرای حمايت بين‌المللی حائز اهميت بسيار است چرا كه براساس اين ماده مقامات رسمی كشور متعاهد و يا مقامات يك تشكيلات بين‌المللی در امور مربوط به صدور اسناد و گواهينامه جانشين مقامات رسمی كشوری می‌شوند كه پناهنده نمی‌تواند به حمايت سياسی آن متوسل شود. مواد 27 و 28 كنوانسيون به صدور اوراق شناسايی و اسناد مسافرتی از سوی دولت‌های متعاهد برای پناهندگان اختصاص دارند. نحوه صدور و چگونگي سند مسافرتی كه امروزه به سند مسافرتی كنوانسيون شهرت دارد. در ضميمه كنوانسيون به تفصيل آمده است و شايد اين بخش از كنوانسيون را بتوان بخشی دانست كه بيش از ساير بخش‌ها و در سطحی جهانی به اجرا درآمده است. اين سند مسافرتی كه عموما توسط كشور پذيرنده پناهنده صادر میشود مقبوليتی وسيع يافته به‌صورتی كه حتی تعدادی از كشورهای غيرعضو كنوانسيون نيز آن را به رسميت شناخته‌اند. تمديد اعتبار اين سند مسافرتی هنگامیكه پناهنده در كشوری غير از كشور صادركننده آن به‌سر میبرد كه موضوع ماده 11 ضميمه كنوانسيون است نيز معمولا براساس توافقات ميان دو كشور صورت می‌پذيرد.
مواد 31، 32، 33 كنوانسيون به موضوعات بسيار با اهميت ورود غيرقانوني، اخراج و منع بازگرداندن پناهنده اختصاص دارند. براساس ماده 31، «هنگامي كه پناهندگان از سرزمينی وارد قلمرو كشور پذيرنده شده‌اند كه در آن‌جا زندگی يا آزادی‌شان مستقيما در خطر بوده است» در اين صورت ورود يا حضور غيرقانونی‌شان «نبايد مبنای مجازات آنان قرار گيرد چرا كه ممكن است اين ورود يا حضور غيرقانونی از اضطرار ناشی شده باشد.» براساس ماده (1) 32 «دولت متعاهد پناهنده‌ای را كه به‌صورت قانونی در سرزمين آن‌ها به‌سر میبرد اخراج نخواهند كرد مگر به‌دلايل حفظ امنيت ملی يا نظم عمومی.» بندهای (2) و (3) همين ماده بر لزوم انجام رويه قانونی(همانند مراجعه به دادگاه و حق استيناف) در اتخاذ چنين تصميمی و نيز دادن «فرصت مناسب به چنين پناهنده‌ای تا بتواند مجوز قانونی ورود به كشور ديگری را تحصيل كند» تاكيد دارند و سرانجام به ماده سی‌وسوم كنوانسيون در مورد منع بازگردانيدن پناهنده می‌رسيم:
(1) 33: هيچ يك از دول متعاهد به هيچ نحو پناهنده‌ای را به سرزمين‌هایی كه امكان دارد به‌علل مربوط به نژاد، مذهب، مليت، عضويت در دسته اجتماعی به‌خصوص يا دارابودن عقايد سياسی، زندگی يا آزادی او در معرض تهديد واقع شود تبعيد نكرده يا باز نخواهند گرداند.
(2) 33: پناهنده‌ای كه براساس دلايل كافی وجودش برای امنيت كشوری كه در آن به‌سر میبرد خطرناك بوده يا طبق رای قطعی دادگاه محكوم به ارتكاب جرم يا جنايت مهمی شده كه مضر به‌حال جامعه كشور تشخيص داده شود نمی‌تواند از تسهيلات مذكور در اين ماده استفاده بنمايد.
اين نكته نيز شايان توجه است كه دولت‌های متعاهد در مورد اين ماده حق هيچ‌گونه شرط‌گذاری را ندارند.(بر طبق ماده 42 كنوانسيون) با وجود آن‌که مواد 31، 32، 33 اصول اساسی و بنيادی برای حمايت بين‌المللی را فراهم می‌آورند ليكن تنها در شرايط حاكم بر زمان تصويب كنوانسيون قابل اعمال بوده و در عمل مشكلاتی را ايجاد می‌كنند. از جمله آن‌كه هنوز رويه واحدی برای تعيين وضعيت وجود ندارد يا آن‌كه موضوعاتی چون امنيت ملی ونظم عمومی را می‌توان به طرق مختلف تعبير و تفسير نمود.
وظايف و مسئوليت‌های متقابل پناهنده در مقابل دولت متعاهد را به‌طور كلی می‌توان در ماده 2 يافت كه خصوصا از لزوم رعايت قوانين و مقررات كشور پذيرنده توسط پناهنده سخن می‌گويد، ماده 9 ناظر بر حق كشور متعاهد برای وضع و اجرای مقررات خاص در دوران جنگ يا تحت شرايط استثنايی می‌باشد در حالی‌كه مواد (2) و (1) 24 در خصوص حقوق زايل‌نشدنی به‌ويژه دريافت مستمری است و همان‌گونه كه پيش از اين ديديم مواد 32 و 33 در باب اخراج و اصل بازنگردانيدن پناهنده است. سرانجام بايد از ماده 42 نام برد كه برای دولت‌ها در موقع امضاء كنواسيون راجع به كليه مواد كنوانسيون به استثنای مواد 1، 3، 4، (1) 16، 33، 36، 46 حق رزرو قائل است.
ماده 35 كنوانسيون در راستای بخش مقدماتی به «همكاری ميان مقامات ملي با سازمان ملل» اختصاص دارد:
(1) 35: دول متعاهد تعهد مي‌كنند كه با دفتر كميسر عالي ملل متحد براي پناهندگان يا هر يك از ادارات ملل متحد كه جانشين آن گردد در اجرای وظايفش همكاري نموده و مخصوصاً انجام وظيفه آن را در امر نظارت بر اجرای مقررات اين كنوانسيون تسهيل نمايند.
(2) 35: برای آن‌كه دفتر كميساريای عالی ملل متحد در امور پناهندگان يا هر يك از ادارات ملل متحد كه جانشين آن گردد بتواند گزارش‌های لازم را به اركان صلاحيت‌دار ملل متحد تسليم نمايد. دول متعاهد تعهد می‌نمايند كه اطلاعات و آمار درخواست‌شده راجع به موضوعات زير را در فرم‌های مناسب تهيه و در اختيار آنان قرار دهد:
الف) شرايط پناهندگان.
ب) اجرای اين كنوانسيون.
ج) قوانين و مقررات يا احكامی كه درباره پناهندگان مجری بوده يا از اين پس به موقع اجرا گذاشته خواهد شد.
ماده 35 را بايستی در كنار ماده 36 (اطلاعات مربوط به قوانين و آيين‌نامه‌های داخلی) موردنظر قرار داد كه در آن از دول متعاهد خواسته شده است «متن قوانين و مقرراتی را كه ممكن است برای تامين اجرای اين كنوانسيون وضع نمايند در اختيار دبيركل ملل متحد قرار دهند.»
بررسی كنوانسيون 1951 را نمی‌توان بدون اشاره به سند نهايی كنفرانس نمايندگان تام‌الاختيار كه در سال‌های 1951 كنوانسيون را تصويب نمود، به پايان برد. بخش چهارم اين سند نهايی شامل توصيه‌هايی در زمينه‌های وحدت خانواده پناهندگان، حمايت از پناهندگان صغار و نقش سازمان‌های غيردولتی است. اما از همه مهم‌تر توصيه (E) می‌باشد كه در آن به كشورهای عضو توصيه می‌نمايد كه منافع و مزايای مربوط به پناهندگان را تا حد ممكن به افرادی كه ممكن است در حوزه شمول اين تعريف نيز واقع نشوند گسترش دهند.
اين اعلاميه نهايی تنها ارزش توصيه‌ای داشته و كشورها را متعهد نمی‌سازد و تنها تغييری كه در تعريف واژه پناهنده ميان اساسنامه UNHCR و كنوانسيون 1951 مشاهده میشود افزون شدن «عضويت در يك گروه اجتماعی» است كه در ماده 2 ظاهر شده است.
***
ماموریت دشوار پیش روی اوکراین حالا این است که روس‌ها را از 1000 کیلومتری سنگرهای مستحکمی که در یک سال و نیم گذشته در مناطق اشغال شده به پا کرده‌اند، بیرون بکشانند.
اوکراین از آمریکا خواسته است که برای هدف گرفتن پیاده‌نظامی که مامور دفاع از این سنگرهاست، بمب خوشه‌ای در اختیار کیف بگذارد.
جرایم جنگی روسیه در موارد متعددی مستند شده است اما این اقدام آمریکا، احتمالا واشنگتن را با اتهام ریاکاری و سیاست یک بام و دو هوا روبهرو می‌کند.
تسلیحات خوشه‌ای، شرم‌‌آورند، در کشتاری که به‌جا می‌گذارند از همه، چه نظامی و چه غیرنظامی قربانی می‌گیرند و ممنوعیت‌شان در بخش بزرگی از جهان بی‌دلیل نیست.
در حقوق بینالملل معاصر، حقوق بشر از حقوق بنیادین و غیرقابل انتقال تلقی میشود؛ حقوقی که زیستن نوع بشر، بر پایه آن استوار است. حقوق بشر نه به‌معنای حقوقی که افراد بشر دارند بلکه به‌معنای حقوقی است که انسان‌ها صرفا به دلیل انسان بودن از آن بر‌خوردارند. یعنی برای برخورداری از آن حقوق، شرایط گوناگون اجتماعی، سیاسی و مذهبی در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه فقط انسان بودن کافی است. به‌همین دلیل، حقوق بشر به لحاظ سرشتی که دارد، باید جهان‌شمول باشد و زمان و مکان نمی‌شناسد. از این‌رو، جهان‌شمولی یکی از ویژگی‌های مهم حقوق بشر است که در اعلامیه جهانی حقوق بشر بدان تاکید شده است.
هویت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و تفاوت‌های گوناگون، خواه ناشی از باورهای مذهبی باشد یا از اختلاف‌های فرهنگی، سیاسی، نژادی یا ملی سرچشمه گرفته باشد، لازمه جهان‌شمولی حقوق بشر از دیدگاه فلسفی آن است که یا به همه فرهنگ‌ها توجه شود یا حداقل قدر مشترک همه نظام‌های حقوقی مورد توجه قرار گیرد. بر‌همین اساس، اعلامیه جهانی حقوق بشر با هیچ یک از ملاک‌های فوق جهان‌شمول نیست و همان‌طور‌که برخی از محققان مانند ربکا والاسRebecca. Wallace)) معتقدند: «حقوقی که به‌نام حقوق بشر تشریح میشود، با توجه به ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه‌ای که این حقوق در آن‌جا تعریف میشود، شکل متفاوتی به‌خود می‌گیرد. از این‌رو، حقوق بشر هیچ‌گاه در چارچوب تعریفی عام و قابل پذیرش عمومی نگنجیده است که این امر سبب بروز معضل در نظام حقوق بینالملل شده است.» به‌نظر می‌رسد بنیادی‌ترین اشتراک‌ها را باید در هویت وجودی بشر جستوجو کرد.
در هر صورت تا آن‌جا که به جنگ روسیه و اوکراین برمی‌گردد کشورهای عضو ناتو نیز در این جنگ حضور دارند و بر روی شعله‌های سوزان این جنگ خانمانسوز بنزین می‌پاشند.
در چنین شرایطی، متاسفانه جنبش‌های ضدجنگ، اتحادیه‌های مختلف، سازمان‌ها، نهادهای مردمی، احزاب و سازمان‌ها نیز سیاست سکوت اختیار کرده‌اند و به‌همین دلیل، عملا تلاش چندانی نیز برای قطع جنگ و رسیدن به یک توافق سیاسی و صلح به خرج نمی‌دهند. بنابراین، تا روزی که مردم روسیه و اوکراین و همه جهان برای قطع فوری جنگ روسیه و اوکراین وارد صحنه سیاسی و اجتماعی نشوند نه تنها احتمال صلح بسیار کم است بلکه شعله‌های این جنگ، تر و خشک را با هم خواهد سوزاند!
بی‌توجهی دولت‌ها نسبت به جان و امنیت پناهندگان عامل جان باختن بسیاری از پناهجویان در مسیر حرکت خود است.
صندوق کودکان سازمان ملل متحد(یونیسف) روز جمعه 24 تیر 1402، گزارش داد که در نیمه اول سال جاری میلادی 289 کودک دختر و پسر هنگام عبور از دریای مدیترانه برای رسیدن به اروپا، جان خود را از دست دادند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه در سال 2022 میلادی دو برابر شده است.
ورا کناوس، مسئول بخش مهاجرت و آوارگی در این آژانس به خبرنگاران حاضر در دفتر سازمان ملل در ژنو گفت: «این رقم معادل حدود 11 کودک در هر هفته و بسیار فراتر از آن چیزی است در سرفصل‌های خبری می‌شنویم.»
خانم کناوس افزود: «ما نمی‌توانیم آن‌چه را که اتفاق می‌افتد نادیده بگیریم. وقتی نزدیک به 300 کودک، معادل یک هواپیمای کامل مملو از کودکان، در آب‌های میان اروپا و آفریقا تنها ظرف شش ماه جان خود را از دست می‌دهند، نمی‌توانیم سکوت کنیم.»
یونیسف همچنین تخمین می‌زند که 11 هزار و 600 کودک طی شش ماه اول سال جاری میلادی از دریای مدیترانه عبور کرده باشند که تقریباً دو برابر بیشتر از مدت مشابه در سال 2022 میلادی است.
با این حال این آژانس هشدار می‌دهد که تعداد واقعی تلفات کودکان احتمالاً بیشتر است؛ چراکه از بسیاری از قایق‌های غرق شده در مدیترانه مرکزی، هیچ بازمانده‌ای نمانده و شمار و هویت سرنشینان آن‌ها نیز هیچ جا ثبت نشده است.
خانم کناوس گفت که به‌نظر می‌رسد با توجه به آمار و ارقام و سکوت پیرامون این مرگ و میرهای قابل پیش‌گیری، جهان «عمدا آن‌چه را که اتفاق می‌افتد، نادیده می‌گیرد.»
بررسی‌های یونیسف، همچنین نشان داده که بسیاری از این کودکان، بدون والدین یا سرپرست از مسیر پرخطر مدیترانه عبور می‌کنند و دخترانی که به تنهایی سفر می‌کنند نیز عمدتا در طول این سفر با خشونت‌های متعددی روبهرو می‌شوند.
خانم کناوس افزود که کشورهای منطقه و اتحادیه اروپا نه تنها باید برای محافظت از کودکان آسیب‌پذیر در مسیر دریا تلاش بیش‌تری انجام دهند بلکه باید حامی آن‌ها در کشورهای مبدا، در مسیر ترانزیت تا رسیدن به مقصد نیز باشند.
وی همچنین بر ضرورت تدوین راه‌های ایمن، قانونی و در دسترس برای کودکان برای دریافت حمایت‌ها و امکان پیوستن اعضای خانواده‌هایشان به آن‌ها تاکید کرد و افزود که کشورها باید هماهنگی خود را در عملیات جستوجو و نجات در دریا افزایش دهند و از پیاده شدن سریع مهاجران در مکان‌های امن اطمینان حاصل کنند.
یا رجب طیب اردوغان رییس جمهور جنگ‌طلب و فاشیست مذهبی ترکیه، نه تنها پناهجویان را در این کشور مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد، بلکه از اتحادیه اروپا نیز میلیاردها یورو رشوه گرفته تا اجازه ندهد پناهندگان به ویژه فراریان جنگ داخلی سوریه به‌سوی کشورهای عضو اتحادیه سرازیر شوند. اردوغان، حتی برای دولت‌های فنلاند و سوئد خط و نشان می‌کشد که اگر پناهندگان به ویژه پناهندگان کرد را به ترکیه برنگردانند با عضویت آن‌ها در پیمان نظامی ناتو مخالفت خواهد کرد. این دولت‌های به اصطلاح طرفدار حقوق بشر و صلح، سرانجام برای عضو شدن در ناتو به هر خفت و خواری مخفی و علنی با دولت ترکیه تن دادند.
امروز بسیاری از پناهجویان در مسیر رسیدن به یک کشور امن، متاسفانه جان خود را از دست می‌دهند و یا مورد معامله دولت‌های قرار می‌گیرند. بنابراین، امروزه هیچ دولتی را در جهان سراغ نداریم که به کنوانسیون‌ها، میثاق‌ها و قوانین جهان‌شمول بین‌المللی پایبند باشد.
شنبه بیست و چهارم تیر 1402-بیست و سوم ژوئیه 2023