در خیزش های مردمی اخیر در نتیجه قتل حکومتی ژینا امینی به یکباره شهرهای زیادی به اعتراض، اعتصاب و درگیری شهری با نیروهای سرکوبگر کشیده شدند. مردم زیادی با شجاعت تمام با استفاده از گوشی های موبایل خود درندگی و بی رحمی حکومت را نشر و ثبت کردند. اما در این میان اخبار، تصاویر، ویدئوها، متن ها و گزارش های غیر واقعی فراوانی هم منتشر میشد. از جمله آنها عکس های در فضای مجازی در ابعاد گسترده بازنشر میشد که ظاهرا عوامل رژیم را معرفی میکرد. در میان تصاویر بودند تصاویر افراد مبارز و فعال سیاسی که سال ها بر علیه رژیم مبارزه کرده و حتی دستگیر و زندانی شده بودند. یا در بعضی تظاهرات های خارج کشور کسانی را به عنوان وابسته به حکومت معرفی میکردند که صحت نداشت. یا تصویر و متنی جعلی در مورد یکی از رهبران احزاب کردستان دست به دست میشد. بعضی از این اطلاعات نادرست مستقیما توسط حکومت بانشر می شوند تا فضا را به نفع خود تغییر دهند. همه این ها من را ترغیب کرد که در حد توان و بر اساس تجربه نوشته کوتاهی در مورد این پدیده “فیک نیوز” بنویسم.
هر روزه میلیون ها پست از قبیلِ نوشته، ویدئو و تصویر در پلتفورم های آنلاینِ فیس بوک، توییتر، و یوتیوب و غیره به اشترک گذاشته می شود. با انفجار اطلاعات ناشی از افزایش استفاده از شبکه های اجتماعی، اخبارِ فیک (جعلی) نیز متاسفانه به بخشی از زندگی روزمره ما تبدیل شده است. اینگونه است که نوشته ها، اخبار، تصاویر و ویدئوهای با ظاهر واقعی و فریبنده که به صورت حرفه ای یا آماتور دستکاری شده اند، پخش می شوند. کسب آگاهی و تجربه در تشخیص اینگونه اخبار دروغ به ضرورتی غیر قابل چشم پوشی تبدیل شده است. صرفنظر از اینکه پخشِ بعضی اخبار جعلی تاثیرات مخرب و جبران ناپذیری به دنبال خود خواهد داشت، در مواقعی امکان دارد ناخواسته در دام دستگاه های دروغ پردازی حکومت اسلامی ایران و یا گروه های دیگر قرار بگیریم.
Fake News خبر جعلی، دروغ یا غیر واقعی
اصطلاح Fake News از دو کلمه انگلیسی “جعلی” و “خبر” تشکیل شده است که به فارسی می تواند معادل “اخبار جعلی” ترجمه کرد. البته می توان از معادل های دیگری همچون اخبار نادرست یا اخبار غیرواقعی هم استفاده کرد. فیک نیوزها حاوی اطلاعات نادرستِ عمدی هستند تا از این طریق با چیزی ظاهرا ” معتبر” توجه را به خود جلب کنند، شوکه کنند و یا بر نظر دیگران تاثیر بگذارند. نشر این اطلاعات نادرست عمدتا به دلایل شخصی، سیاسی و اقتصادی است. با این حال انتشار اخبار ساختگی برای شکل دادن به عقاید اجتماعی در مورد یک موضوع خاص به هیچ وجه یک پدیده جدید نیست. از زمان شروع رسانه های مکتوب، سرفصل ها یا مقالات پرهیجانی برای انتشار دروغ و تبلیغات برای اهداف سیاسی وجود داشته است. با این حال، در زمان تبادل اطلاعات دیجیتال، چنین اخبار جعلی به یک پدیده آنلاین تبدیل شده است که کنترل آن دشوار است. با اشتراک‌گذاری پست‌ها در رسانه‌های اجتماعی و با استفاده از ربات‌های اجتماعی که کاربران انسانی را شبیه‌سازی می‌کنند و اخبار جعلی را حتی سریع‌تر منتشر می‌کنند، گزارش‌های نادرست در مدت زمان بسیار کوتاهی به سطح بالایی از دید دست می‌یابند.
چه نوع اخبار جعلی وجود دارد؟
اخبار جعلی عمدتا به منظور تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی برای اهداف سیاسی یا تجاری مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال اخبار غیر واقعی می تواند اهداف دیگری نیز داشته باشد. به عنوان مثال بعضی از سرتیترهای مبهم به عنوان “طعمه کلیک” عمل می کنند، با هدف دریافت کلیک های بیشتر وبسایت لینک شده و در نتیجه درآمد تبلیغاتی بیشتر.
اطلاعات نادرست هدفمند: یک خبر غیر واقعی که برای اهداف از پیش تعیین شده منتشر می شود. بیشتر اوقات این اخبار جعلی گروهای را هدف قرار میدهند که به ویژه از این نوع اطلاعات استقبال می کنند و محتوای قطبی کننده را معتبر میدانند و آن را بدون تایید صحت و درستی، در رسانه های اجتماعی به اشترک میگذارند. مثلا حکومت اسلامی می تواند از طریق اخبار جعلی و نادرست اختلافات ملی، سیاسی، مذهبی و اجتماعی را دامن بزند.
عناوین یا سرتیترهای نادرست: سرتیترهای که اتفاقات ابداع شده و بزرگنمایی شده را به عنوان واقعیت به منظور جلب توجه معرفی می کنند. این شیوه مدت هاست که به سبکی محبوب در میان رسانه های مشکوک تبدیل شده است. اغلب اوقات هنگام خواندن نوشته مشخص می شود که عنوان گمراه کننده است و با محتوای متن مطابقت ندارد. به این عنوان ها ” سرتیترهای طعمه کلیک” نیز گفته می شود.
پست های ویروسی: محتوای ویروسی می‌تواند یک ایمیل، پست وبلاگی، پست در شبکه های اجتماعی، فایل صوتی یا هر شکل دیگری از انواع محتوا باشد که به سرعت، در میان جامعه‌ی مخاطبان پخش می‌شود و با انتشار دست دوم و دست چندم توسط دیگران، به دست افرادی می‌رسد که فرستنده، آنها را نمی‌شناسد و به صورت مستقیم به آنها دسترسی ندارد. تعداد زیادی پیام جدید در هر ثانیه در رسانه های اجتماعی ظاهر می شوند. در نتیجه کاربران برای تایید صحت هر پست وقت نمیگذارند. از آنجایی که پلتفرم های بزرگ مبتنی بر اشتراک گذاری، لایک و فالور هستند، پست های پر بیننده تر بیشتر نشان داده میشوند. حتی اگر فیک و یا جعلی باشند..
اخبار جعلی را چگونه تشخیص دهیم
• بررسی انتقادی: قبل از اینکه چیزی را پست یا ارسال کنید بهتر است که ابتدا آن را بر اساس منطق بررسی و زیر سوال ببرید. کاری که همه می توانند انجام دهند این است که محتوایی را که بررسی نشده و مشکوک به نظر می رسد به اشتراک نگذارید.
• منابع و فرستنده پیام را بررسی کنید: در ابتدا یک تحقیق مختصر در مورد نویسندگان محتوایِ منتشر شده کمک میکند. حتی وبسایت منتشر کننده را نیز می توان بررسی کرد. آیا وبسایتی شناخته شده و مورد اعتماد است، یانه؟ سایر اخبار و گزارشات آن مبهم و مشکوک است؟ همچنین می توانید خبر مورد بحث را با دو منبع معتبر دیگر مقایسه کنید. دو سوال مهم دیگر این است: آیا شواهد واقعی وجود دارد یا گزارش ها بر اساس ادعاها و شایعات است؟ آیا آمار و ارقام صحیح است؟ هر کسی که این بررسی ها را انجام دهد و آگاهانه با اطلاعات برخورد کند، در مقابل گرفتار شدن به اطلاعات نادرست بسیار بهتر عمل می کند.
• جستجوی تصاویر و ویدئوها: با استفاده از موتور جستجوی گوگل یا موتورهای جستجوی دیگر می توان بررسی کرد که آیا خبر در رسانه های معتبر و رسمی دیگر هم وجود دارد؟ چه کسی ویدئو یا تصاویر را پست کرده است؟ آیا شخص نویسنده مطلب است یا قبلا چندین بار ارسال شده است؟ عناوین، تصاویر و نوشته را می توان از طریق جستجوی گوگل بررسی کرد.
در اینجا آدرس چند سایت معتبر را برای خوانندگان این مطلب می نویسم:
صفحه اصلی – پیام سایت سیاسی خبری (payaam.net)
کومه له سازمان کردستان حزب کمونیست ایران (komalah.org)
حزب کمونیست ایران (cpiran.net)
صفحه اصلی | کولبر نیوز (kolbarnews.com)
اخبار روز – سايت سياسی خبری چپ – آزادی، عدالت اجتماعی و سوسياليسم – اخبار، مقالات و گزارش ها از نگاه چپ (akhbar-rooz.com)
چریک‌های فدایی خلق ایران – (siahkal.com)
نقد اقتصاد سیاسی – نقد اقتصاد سیاسی (pecritique.com)
Gozareshgar.com » صفحه نخست
اتحاد کارگری – سایت خبری و تحلیلی جنبش کارگری ایران (etehad-k.com)
رادیو زمانه (radiozamaneh.com)